Văn chương Việt Nam 2022: thiếu thành tựu, thừa xì căng đan?

Trao giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2021 - một mùa giải được đánh giá rất thành công với nhiều tác phẩm hay, xứng đáng - Ảnh: NGUYỄN ĐÌNH TOÁN

Mất mùa nhưng chưa "mất trắng"

Nhà nghiên cứu, phê bình Phạm Xuân Thạch nói về việc thiếu vắng tác phẩm xuất sắc của văn chương Việt Nam 2022 bằng dự đoán mùa giải của Hội Nhà văn Việt Nam năm nay sẽ khó bởi mùa giải năm trước có nhiều tác giả quá tốt khiến năm nay rất khó vượt qua.

Hiện Hội Nhà văn Việt Nam chưa công bố giải thưởng hằng năm của hội cũng như giải Tác giả trẻ. 

Tuy nhiên, giới quan sát không nhìn ra nhiều tác phẩm thật xứng đáng cho mùa giải năm nay ở cả văn, thơ, văn học thiếu nhi, văn học dịch, lý luận phê bình.

"Giống như đi gặt, phải chấp nhận có năm mất mùa, năm bội thu. 

Năm nay không có tác giả theo nghĩa không có tác giả mới đáng chú ý xuất hiện, cũng không có tác phẩm xuất sắc", ông Nguyễn Bình Phương nói.

Bửu Sơn Kỳ Hương, một cuốn tiểu thuyết viết về đất và người Nam Bộ thời Nguyễn được ông Phạm Xuân Thạch đánh giá xuất sắc - Ảnh: L.ĐIỀN

Nhưng một mùa gặt không bội thu không có nghĩa là mất trắng. Ngay cả những giải thưởng văn chương không tìm ra những tác phẩm hay để trao giải thì không có nghĩa không có tác phẩm hay trong thực tế. Các giải thưởng chưa đạt được tầm phủ trọn đời sống văn học.

PGS.TS Phạm Xuân Thạch dù dự báo mùa giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm nay sẽ không "hoành tráng" như mùa giải thưởng quá thành công năm trước, nhưng ông cũng nhận định văn chương năm nay vẫn có những tác phẩm tốt, một số xuất sắc.

Ông kể ra tập truyện ngắn Nỗi sợ và những khuôn hình (NXB Trẻ, 2022) của Lê Anh Hoài, Thành phố những lục địa bay của Nguyễn Vĩnh Nguyên, Bửu Sơn Kỳ Hương của Lý Lan, tác phẩm văn học thiếu nhi Thung lũng Đồng Vang của Trung Sỹ, tập biên khảo Thời thanh xuân của tân nhạc ái quốc của Trương Quý.

NXB Trẻ tái bản bảy tác phẩm tiêu biểu của văn học Đổi mới được ông Thạch đánh giá là một sự kiện văn học có ý nghĩa với đời sống văn chương - Ảnh: NXB Trẻ

Văn học dịch cũng có nhiều tác phẩm xuất sắc, trong đó ông Thạch xếp đầu bảng cho cuốn Khách sạn Metropole của Eugene Ruge do Hoàng Đăng Lãnh dịch (Tao Đàn, NXB Hội Nhà Văn ấn hành) vì sự chuẩn xác khi chọn tác phẩm chuyển dịch, sự kiên định khi theo đuổi một số mảng đề tài của văn học Đức ngữ và sự điêu luyện của tiếng Việt được sử dụng trong chuyển ngữ.

Ngoài các tác phẩm ấn tượng của năm, ông Thạch cũng đánh giá cao một số sự kiện văn chương có tác động tốt tới đời sống văn học như: Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2021, trao giải đầu năm 2022; tiếp tục cho ra mắt tủ sách Phụ nữ tùng thư của NXB Phụ Nữ.

Hay sự kiện NXB Trẻ tái bản bảy tác phẩm tiêu biểu của văn học Đổi mới của bảy tác giả: Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Dương Hướng, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Việt Hà, Đỗ Phấn, Hồ Anh Thái.

Ông Lương Ngọc An trở thành cái tên của làng văn được chú ý trong năm qua với xì căng đan - Ảnh: NGUYỄN ĐÌNH TOÁN

Tràn ngập xì căng đan suốt năm

Năm qua có thể coi là một năm đầy sóng gió với Hội Nhà văn Việt Nam nói chung và rất thử thách với tân chủ tịch hội Nguyễn Quang Thiều nói riêng.

Văn chương Việt đã mở đầu năm mới bằng cả ánh sáng và bóng tối. Thông tin giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2021 trao cho Một ví dụ xoàng của Nguyễn Bình Phương làm nức lòng giới văn chương vì đã lâu giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam mới vớt lại được niềm tin của công chúng bằng giải thưởng xứng đáng.

Thì ngay sau đó là lùm xùm kết nạp hội viên mới với Nguyễn Hữu Hồng Minh - tác giả của bài thơ Lỗ thủng lịch sử từ hàng chục năm trước, nhận nhiều ý kiến trái chiều mà chiều ghét bỏ nhiều hơn.

Một số người quyết liệt phản đối việc kết nạp hội viên này, cuối cùng Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam đã phải tạm đưa ông Minh ra khỏi danh sách kết nạp hội viên năm này, để sang một dịp khác phù hợp hơn.

Sự kiện kết nạp hội viên Hội Nhà văn Việt Nam cho nhà thơ - nhà văn Nguyễn Hữu Hồng Minh trở thành một vụ ồn ào năm qua - Ảnh: NVCC

Một tháng sau, tháng 3, lại có thêm lùm xùm liên quan tới giải thưởng trao lần đầu của Hội Nhà văn Việt Nam là giải Tác giả trẻ. 

Cuốn sách Phê bình phân tâm học - Phía của những ám ảnh nghệ thuật của TS Vũ Thị Trang vừa được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải Tác giả trẻ ở lĩnh vực lý luận phê bình thì lập tức có thông tin tố cuốn sách đạo văn.

Ít ngày sau, ông Nguyễn Quang Thiều phải ký quyết định tạm thu hồi giải thưởng đã trao cho cuốn sách này. 

Tuy nhiên, đến nay vụ việc cũng vẫn chưa được Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam là cơ quan có trách nhiệm phân xử ngã ngũ khiến niềm tin của xã hội vào đạo đức của người cầm bút, vào liêm chính học thuật vốn "yếu ớt" lại càng sa sút.

Và xì căng đan ồn ào nhất trong làng văn năm qua là vụ nữ nhà thơ Dạ Thảo Phương hồi giữa tháng 4 lên tiếng buộc tội ông Lương Ngọc An (lúc đó là phó tổng biên tập báo Văn Nghệ) hơn 20 năm trước đã hiếp dâm bà Thảo Phương và vu cáo bà trong thời gian dài. 

Vụ việc không được phân định bằng pháp lý nhưng thật sự là một "quả bom" dư luận trong nhiều ngày.

Cuối cùng Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam đã quyết định điều động ông An rời chức phó tổng biên tập báo Văn Nghệ từ ngày 1-5.

Cuốn sách lý luận phê bình của TS Vũ Thị Trang được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải Tác giả trẻ nhưng sau đó phải tạm thu hồi giải vì lùm xùm đạo văn - Ảnh: T.ĐIỂU

Sáng tháng 7, "mưa giông" lại nổi lên ở Hội Nhà văn Việt Nam khi thông tin một số chủ tịch, thành viên Hội đồng thơ và Hội đồng văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam rút, xin rút và từ nhiệm khỏi các hội đồng này được đưa ra trên truyền thông.

Chủ tịch hội Nguyễn Quang Thiều khi đó trả lời trên Tuổi Trẻ việc này là bình thường, nhưng một số người vẫn đánh giá đây là "khủng hoảng" của hội.

Và trong tháng cuối cùng của năm 2022, Hội Nhà văn Việt Nam lại được "réo tên" khi một nhóm dịch thuật trong đó có người đang làm việc ở Ban đối ngoại của hội bị phản ánh làm dịch vụ dịch thuật, giới thiệu văn chương Việt Nam ra nước ngoài có biểu hiện thương mại hóa, thiếu minh bạch, thậm chí "khiến thế giới hiểu sai 'văn chương Việt Nam' chỉ có thế thôi sao".

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam sau đó đã tuyên bố trên trang cá nhân sẽ đưa câu chuyện này ra bàn tại cuộc họp sớm của Ban chấp hành hội.

Một năm khép lại với văn chương Việt bằng những thành quả còn khiêm tốn của lặng lẽ sáng tạo trên bàn viết và rất nhiều những lùm xùm đáng buồn ngoài văn chương làm nản lòng bạn đọc.

Nhưng cuộc sống luôn chảy trôi, biết đâu năm tới sẽ là một năm đầy thành tựu của văn chương nước nhà với những tác giả mới xuất hiện và những tác phẩm đình đám.